Mag het even over de dieren zelf gaan?

Dit stuk verscheen in De Standaard van 12 augustus 2015

Rachida Aziz plaatste in deze krant de polemiek over onverdoofd slachten op dezelfde hoogte als het hoofddoekendebat: onversneden islamofobie. Volgens haar zijn de laatste minuten van een dierenleven een detail in vergelijking met de rest ervan. Ik hoop dat ik het daarmee oneens mag zijn zonder van islamofobie te worden beschuldigd?

Het is enkel bij dieren dat we het belang van die laatste minuten zo zouden durven relativeren. En zelfs niet bij alle dieren. Wanneer we onze kat of hond laten inslapen in de meest vredevolle omstandigheden, krijgen zij voor de dodelijke injectie eerst een verdovend spuitje. Als we respect hebben voor hun lijden, doen we dat zo.

De Europese federatie van dierenartsen zegt dat we in geen enkele omstandigheden dieren zouden mogen doden zonder verdoving. Homo sapiens maakt jaarlijks koteletten, steaks, nuggets, schoenen en handtassen van zo’n zestig miljard dieren. Zolang we hen willen eten of dragen - wat absoluut niet hoeft -  is het minimum minimorum dat we het leven van deze dieren beëindigen op een zo pijnloos en rustig mogelijke manier.

Dat zou eigenlijk een evidentie moeten zijn. Toch worden maatregelen in die richting in twijfel getrokken of gesaboteerd. De dieren - die zelf jammer genoeg geen stem hebben in dit debat - zijn hier de allereerste betrokkenen, en zijn de slachtoffers van het politiek getouwtrek. Zelfs bij Rachida Aziz, een vegetariër, gaat het uiteindelijk niet over de dieren zelf. Als ik even mag veralgemenen: xenofoben gebruiken de discussie om te fulmineren tegen moslims; atheïsten zetten er een boompje tegen religie mee op. Moslims willen met de discussie aantonen hoe onverdraagzaam Vlamingen zijn. Links gebruikt het debat om aan te tonen hoe hypocriet rechts is, rechts doet hetzelfde voor links. En vegetariers gebruiken de discussie om te tonen hoe schijnheilig al de rest is.

Ik begrijp dat velen tenminste ten dele voor het verbod zijn om xenofobe redenen. Anderen, zoals Rachida Aziz, zijn tegenstander vanuit de beste intenties. Zij maken zich zorgen over het verder in de hand werken van de discriminatie van minderheidsgroepen. We moeten waken over de vrije culturele en religieuze beleving van anderen. Maar dergelijke bezorgdheden, hoe gegrond ook, kunnen en mogen volgens mij in dit geval niet primeren.

Lijden komt voor alles. Het is dé universele subjectieve ervaring - tenminste voor alle welzijnsgevoelige wezens. Pijn vermijden we, plezier zoeken we op. Lijden is niet iets dat we geleerd hebben - in tegenstelling tot cultuur of religie - maar komt voort uit wie we zijn. We kunnen en moeten tegen het leed van onverdoofd slachten zijn, zonder ons voor een of andere kar te laten spannen.

Volgens de oppositie moet Weyts meer consistent zijn in zijn dierenwelzijnsbeleid, wil hij niet overkomen als iemand die moslims viseert. Sp.a. wijst erop dat de minister bijvoorbeeld de uitbreiding van het jachtdecreet of nieuwe pelsdierkwekerijen niet zou mogen goedkeuren. Anderen gaan nog verder: Weyts zou zijn edele motieven moeten bewijzen door ook jacht en visvangst (waarbij dieren evenmin verdoofd worden) aan te pakken, of meteen maar elke praktijk die indruist tegen dierenwelzijn. En Aziz spreekt over het starten van een dialoog over onze vleesconsumptie. Dat zijn allemaal voorstellen die ik uiteraard zeer genegen ben. Maar ze brengen ons in een straatje zonder eind.

Het leed dat wij dieren aandoen, is zo onvoorstelbaar groot en veelomvattend, dat we niet anders kunnen dan stapsgewijs gaan, en elke mogelijke stap moeten zetten. Sommige van die stappen zullen een mix van zuivere en minder zuivere motivaties achter zich hebben, maar daar valt weinig aan te doen. Politieke recuperatie is van alle tijden. We kunnen altijd redenen vinden om alles en iedereen van hypocrisie of inconsistentie te beschuldigen. Dat er nog veel andere misbruiken bestonden en bestaan, heeft ons er echter niet van weerhouden om  - ik zeg maar wat straatpaardenkoersen, kattenwerpen of legbatterijen te verbieden.

De “beschaafde samenleving” waarover Weyts spreekt, is op alle gebieden nog ver weg - zijn partij mag gerust ook even de hand in eigen boezem steken - en er zal heel wat meer voor nodig zijn dan een verbod op rituele slacht. Maar ondertussen: voorwaarts graag.

Het leed van een leeuw

Dit stuk verscheen in De Standaard van 3/8/2015

Cecil de leeuw, de trots van de Zimbabwaanse vlakten, is niet meer (DS 30 juli) . Hij werd neergeschoten door iemand die van plan was om een tapijtje van zijn vel te maken en zijn hoofd boven zijn haard te hangen.

Niet alleen is de tragische held van dit verhaal charismatisch en fotogeniek: ook de ‘slechterik’ spreekt tot de verbeelding: Walter Palmer, een rijke Amerikaanse tandarts, was gewapend met een kruisboog en ging ’s nachts te werk.

Cecil en Palmer zijn de sterren van het Oscarwinnend drama dat momenteel overal ter wereld mensen geboeid houdt. De strijd is al beslecht, maar ondertussen is de tandarts op de vlucht en is de jager het wild geworden. Er werden al duizenden doodsbedreigingen geuit aan Palmers adres. En dat is klein bier vergeleken met wat de man mogelijk nog te wachten staat. Een petitie voor zijn uitlevering, op de website van het Witte Huis, werd al ondertekend door ruim 220.000 mensen. En Zimbabwaanse gevangenissen hebben geen al te beste reputatie. Je zou voor minder vluchten.

Mascotte

Leeuwen zijn sowieso prachtige, grote, charismatische dieren, maar Cecil was niet zomaar een leeuw: hij was een beroemdheid onder de leeuwen in Zimbabwe, een soort mascotte. Cecil maakte deel uit van een onderzoeksproject van de universiteit van Oxford en droeg een gps – die de daders zonder succes probeerden te vernietigen. En Cecil werd illegaal gedood: hij werd weggelokt van een terrein waar niet gejaagd mocht worden.

Het zijn allemaal factoren die onze verontwaardiging over dat euvel aanwakkeren. Maar die factoren, hoewel bezwarend, zijn moreel nauwelijks relevant. Wat hier echt telt, is niet dat hij beroemd, groot, sterk, mooi of leeuw was. Wat telt, is dat hij een wezen was met gevoelens en belangen. Een wezen dat genot en pijn kon ervaren.

Na een mislukt kruisboogschot van Palmer heeft Cecil veertig uur liggen lijden voor hij gevonden en afgemaakt werd. Het is daarnaar dat onze aandacht moet uitgaan. Als we Cecils lijden en doden niet oké vinden en menen dat hij dat niet heeft verdiend, dat niemand dat verdient, dan kunnen we misschien ook, langzaam maar zeker, gaan openstaan en ontvankelijk worden voor het leed van zovele anderen.

De miljarden andere

Want die enige relevant eigenschap, zijn welzijnsgevoeligheid, heeft Cecil gemeen met miljarden andere wezens, die geen naam hebben, maar die evenzeer afzien. Ik ben erg blij dat zoveel mensen verontwaardigd zijn over wat er met deze leeuw gebeurde. En ik hoop dat die verontwaardiging en compassie kunnen overvloeien naar andere domeinen. Cecil was één dier. De andere, jaarlijks 600 gestroopte leeuwen voelen zoals Cecil. Alle andere geslachte dieren voelen zoals leeuwen. En de 180 miljoen kippen, varkens en koeien die dagelijks (jawel) gedood worden voor voedsel, zij voelen evenzeer.

Het is ook die welzijnsgevoeligheid, de capaciteit tot geluk en leed, die mensen en dieren verbindt. Het is de eigenschap die niet alleen mensen van een verschillende huidskleur, geslacht, seksuele oriëntatie of religie, maar ook menselijke en niet-menselijke dieren verenigt. Het is de eigenschap die over de soortgrenzen heen springt. Je kan lijden en genieten, of je nu blank bent of zwart, man of vrouw, een opponeerbare duim hebt of manen, een slurf, een staart of vleugels hebt. Het zal nog even duren, maar eens komt het besef dat we in het vermogen tot genot en lijden allemaal heel erg gelijkend zijn.

Vijf levenslessen

Dit artikel verscheen in De Standaard van 12 juni 2015 onder de titel "De Vijf Levenslessen van Tobias Leenaert."

1. Een missie hebben in je leven is een zegen
‘Nietzsche zei ooit: “Wie een waarom heeft waarvoor hij kan leven, kan bijna elke hoe verdragen.” De laatste twintig jaar heb ik altijd een missie gehad: ik wist waarvoor ik stond en wat de bedoeling van mijn leven was. Die houvast ben ik vorig jaar even kwijtgeraakt. Het was verwarrend: was ik mijn missie kwijt of de concrete invulling ervan?’

‘Nu besef ik des te meer wat die missie waard is. Het leven is volgens mij zinloos als je geen invulling voor je leven hebt.’

2. Geluk heeft weinig te maken met je externe situatie
‘Ik heb ongeveer alles wat ik wil: een goed lief, een fijn huis, een geweldige job. Dat ik me plots lange tijd niet goed meer voelde, had met die externe factoren niets te maken, het kwam van binnen. Geluk hangt niet zozeer af van de gebeurtenissen in je leven, wel van hoe je er op reageert.’

‘Ik kon wel vechten en inspanningen leveren, maar het lag grotendeels buiten mijn controle. Afstand nemen van mijn werk en een therapeut hebben daar tot op zekere hoogte bij geholpen. Maar je moet het vooral uitzitten. Plots was dat gevoel van geluk terug en ik weet nog altijd niet waaraan dat ligt.’

3. Ga ervan uit dat we niets kennen van communicatie
‘Toen ik een vriendin op haar sterfbed bezocht, vertelde ze me dat ze van een aantal aanwezigen niet wilde dat die er waren. Ze had nog een paar weken te leven, maar ze kon nog altijd niet zeggen wat ze echt wou.’

‘We zijn moeilijk in staat om over te brengen wat er leeft in ons, wat we voelen of denken. Bang om beoordeeld te worden, te kwetsen of gekwetst te worden. Compassievolle communicatie leer je niet van vandaag op morgen. Beseffen dat we niet goed bezig zijn is een goed begin.

Ik ben open geweest over mijn burn-out en kreeg daar veel begrip voor. Idealiter komt er door sociale media ooit een wereld waarin privacy passé is, waarin iedereen elkaars onnozele of geile gedachten kent.’

4. Wees traag in het vellen van een oordeel
‘Ik vind het zeer vermoeiend om steeds een mening te moeten hebben of die van anderen te kennen. Op Facebook kun je je in vijf seconden een mening vormen, terwijl we daarin net trager zouden moeten zijn. De maatschappij is complexer, het internet biedt zo veel meer informatie, een verhaal heeft geen twee, maar zes kanten. Ik heb nog altijd geen mening over ggo’s.’

‘Het is schandalig ook hoe snel mensen worden afgekraakt, op basis van veralgemeningen. Ik betrap mezelf er ook op en daarom schort ik een oordeel zo veel mogelijk op, uit respect voor anderen. Dat heeft ook nadelen: het houdt in dat je niet snel tot beslissingen komt. Als leidinggevende was dat voor mij heel problematisch.’

5. Het is nooit zo erg als je denkt
‘Toen ik besliste om te stoppen als directeur bij EVA, stelde ik me spontaan de vraag: wie ben ik dan nog? We hebben te veel de neiging om te denken in alles of niets, terwijl het vaak niet om dilemma’s gaat, er zitten veel meer mogelijkheden tussenin.’

‘Als je bang bent voor de toekomst, rampscenario’s in je hoofd hebt, moet je er op een metaniveau over kunnen nadenken. Wees je ervan bewust dat je door een tunnelvisie misschien niet alle opties ziet.’

INFO

Tobias Leenaert is oprichter en ex-directeur van Ethisch Vegetarisch Alternatief (EVA)

Genoeg geslacht: de toekomst is plantaardig

Een kreupel varken dat bruut behandeld wordt door een individu in een slachthuis in Zele is nieuws. Dat zoiets zoveel aandacht krijgt, is positief, maar ergens ook eigenaardig te noemen. Er zijn in Vlaanderen zo’n zes miljoen varkens - evenveel als Vlamingen. Dagelijks worden bij ons meer dan dertig duizend van deze dieren naar de slachtbank gebracht.

Hoewel nog steeds slechts een paar procent van onze bevolking vegetariër is, zijn de meeste mensen het erover eens dat dieren “een goed leven” moeten krijgen en goed behandeld moeten worden voor ze gedood worden. Wat dat goede leven dan wel moet inhouden en of het voor dieren in de intensieve veeteelt wel bestaat, is nog maar de vraag. Maar feit is dat ongeveer iedereen die meent dat we varkens, koeien en kippen zo weinig mogelijk leed moet berokkenen, doorgaans toch in eender welke supermarket vlees koopt en in eender welk restaurant vlees eet.

Wanneer gevallen van dierenmishandeling in de vleesindustrie naar buiten komen, is de sector er altijd als de kippen bij om erop te wijzen dat het om uitzonderingen gaat. Dat was ook het geval bij de undercoverbeelden die BiteBack wereldkundig maakte. Zelfs als dat waar zou zijn, dan nog maakt dat weinig uit, want dierenleed is structureel. Varkens zitten hun hele leven in kleine hokken op betonnen vloeren. De meesten van hen voelen pas voor het eerst de buitenlucht als ze onderweg zijn naar het slachthuis. Deze nieuwsgierige dieren die intelligenter zijn dan honden, kennen in de zes maanden dat ze leven vooral verveling en frustratie. Natuurlijk gedrag zoals woelen in de grond, zonnebaden en modderbaden nemen, zitten er voor hen niet in.

De gevoeligheid voor dierenwelzijn onder de bevolking blijft groeien - wat ook wordt bevestigd door een heel recente enquete van GAIA. De duurzaamheidsproblemen van vleesconsumptie worden hoe langer hoe meer bekend. En een gezond imago heeft vlees ondertussen al een tijdje niet meer. Het vlees-establishment in ons land moet de bui ondertussen stilaan voelen hangen, maar blijft voorlopig vastklampen aan oude oplossingen. Minister van landbouw Borsus (bekend van zijn “negen goede redenen om vlees te eten”) zit in China Belgisch varkensvlees te versjacheren (terwijl wij hier met de mest blijven zitten) en de sector blijft proberen de stagnerende vleesconsumptie in ons op te krikken door varkensvlees via gesubsidieerde televisiespots door de strot van elke Vlaming te duwen.

Als burger en consument hoeven we echter niet te wachten tot het onvermijdelijke moment dat de hele maatschappij, inclusief onze overheid, tot de conclusie komt dat dit systeem geen toekomst heeft. We kunnen vandaag neen zeggen tegen vlees en ja zeggen tegen de overvloed aan plantaardige producten en de alternatieven die steeds beter en breder beschikbaar worden. We kunnen beslissen dat het genoeg geweest is, en de kookpot in eigen handen nemen, nieuwe smaken leren kennen en op restaurant het vegetarische gerecht bestellen. Wie dat nog niet helemaal ziet zitten maar alvast stappen wil ondernemen, kan beginnen op donderdag veggiedag. En EVA is er om te helpen, met honderden plantaardige recepten, restauranttips, en een community.

Er is een wisselwerking tussen consument en producent, tussen vraag en aanbod. Hoe meer mensen vleesverminderaar of vegetariër worden, hoe interessanter de markt wordt voor fabrikanten. En naarmate zij meer en meer producten lanceren, wordt het dan weer makkelijker voor consumenten om meer en meer vegetarisch te eten.

In beide richtingen begint een stroomversnelling op gang te komen. Neem Duitsland. Pas gepubliceerd onderzoek toont aan dat al vijftien procent van de jongeren tussen 16 en 24 zich vegetariër noemt. En er zijn in hetzelfde land ondertussen al tientallen vleesbedrijven (jawel) die druk in de weer zijn met vegetarische productie. De grote slager Rügenwalder Mühle heeft een heus vegetarisch offensief ingezet, en Tonnies, Duitslands grootste vleesproducent, wil dit jaar een vegetarische productlijn op de markt brengen. In Nederland is onderzoeker Mark Post bezig met het produceren van artificieel vlees, met onder meer geld van Google. In de Verenigde Staten is er de ene na de andere startup die, gesteund door grote risico-entrepreneurs zoals Bill Gates, op zoek gaat naar de ideale vleesvervanger.

Het is een kwestie van tijd voor het kantelpunt eraan komt, wanneer vlees iets van gisteren zal zijn. De toekomst is plantaardig. Jij kan er vandaag al deel van uitmaken.

Wat vegan kan leren van glutenvrij

Op mijn Engelse blog:

What vegan can learn from glutenfree

Laten we een koe een koe noemen

Dit stuk verscheen in De Standaard van 1 juni

"een alternatief voor melk is beter voor elk"

De kans is groot dat u vandaag een melkcocktail in de handen geduwd krijgt van de zuivelindustrie. Al die pogingen om melk meer in de markt te zetten, hoeven voor Tobias Leenaert niet: er zijn alternatieven die minstens even gezond zijn voor de mens, en beter voor dier en planeet.

1 juni, oftewel Wereldmelkdag, is de hoogmis van de zuivelindustrie. Dit jaar deelt ze in een aantal treinstations melkcocktails uit in de hoop melk hipper te maken. Melk staat immers onder druk. Laten we de Belgische zuivelsector even een plezier doen met een bescheiden gratis risicoanalyse.

De gezondheidsvoordelen van melkconsumptie worden door meer en meer studies in twijfel getrokken. De link tussen melk drinken en een verminderd risico op botbreuk is nog steeds allesbehalve duidelijk. We weten dat er ook goede plantaardige bronnen zijn van calcium, en dat ook beweging ontzettend belangrijk is voor sterke beenderen. Bovendien moeten we zuivel zeker niet consumeren voor de eiwitten: daarvan krijgen we er toch al te veel binnen.

Kunstmelk

Ondertussen nemen plantaardige melk-alternatieven in de VS (in dezen een gidsland voor gezonde voeding, jawel) al bijna 10 procent van de zuivelmarkt in, ondanks jarenlange agressieve zuivelreclame. En net zoals men aardig op weg is om ‘kunstvlees’ te ontwikkelen, is ook ‘kunstmelk’ in aantocht. Muufri (moo-free, of zonder geloei, heeft u ’m?), een start-up in Silicon Valley, ontwikkelt een biotechnologisch product waarbij de eiwitten die je in melk vindt, geproduceerd worden op basis van gist. Uiteindelijk zouden smaak en samenstelling identiek moeten zijn aan die van koemelk. Dergelijke producten hebben misschien niet het aura van ‘natuurlijk, maar voor wie goed kijkt heeft koemelk dat ook al lang niet meer.

Al die alternatieven bieden meteen ook een oplossing voor andere problemen van zuivel. We weten dat koeien broeikasgassen uitstoten via hun maag- en darmgassen en via mest. Ook de groeiende bekommernis voor dierenwelzijn is een uitdaging voor de sector. Voor melkproductie moeten koeien jaarlijks een kalf krijgen. Die worden van hun moeder gescheiden bij de geboorte, want de melk is voor ons, niet voor hen. Sentimenteel? Niet als je het geloei van een moederdier hoort dat moet toezien hoe haar jong wordt weggehaald op dag één.

Boerenbedrog

Laten we een koe een koe noemen: als de Vlam lustig de boodschap blijft verspreiden dat we drie glazen melk of porties melkproducten per dag moeten consumeren, dan is dat boerenbedrog. Letterlijk. De Vlam, het Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing, is de belangenorganisatie van onder meer vlees- en zuivelproducenten. Het voedingskundig advies dat ze meegeeft, is wel gebaseerd op de voedingsdriehoek, maar het is selectief. In de driehoek staan ‘melk- en calciumrijke sojaproducten’. Dat gezwegen wordt over die laatste is te begrijpen, maar het is op zijn minst misleidend. Melk, calcium en botgezondheid zijn niet synoniem.

Melk mag wel een makkelijke bron zijn van calcium en een aantal andere nutriënten, het is niet de gezondste, duurzaamste of diervriendelijkste. Terwijl de melkindustrie ons heel graag aan de uier wil houden, is het verstandiger om open te staan voor alternatieven en geleidelijk aan de koe uit de voedselketen te halen.

Denk in kleur, niet in zwart-wit

Dit stuk verscheen in De Standaard van 21 mei 2015 in de rubriek "7 dagen om de wereld te veranderen"

'Denk aan dieren met je hoofd en je hart, niet met je maag' en andere tips van Tobias Leenaert om de wereld te veranderen.

DENK IN KLEUR, NIET IN ZWART-WIT

‘De wereld zou er mee gebaat zijn als we allemaal eerst wat dieper nadenken  vooraleer we tot conclusies en oordelen komen. Gun mensen toch het voordeel van de twijfel en stel je mening uit. Durf te zeggen dat je geen mening hebt, dat je iets niet genoeg onderzocht hebt of dat je nog geen definitief antwoord hebt. Slow opinion noem ik dat graag. Meestal kennen we maar een heel klein deel van het verhaal. Daarbovenop is de wereld zodanig complex geworden dat  er weinig dingen zwart-wit zijn. En toch zijn we almaar bezig met zwart-witte meningen te formuleren.’

WAT JE WAARD BENT IS NIET IN GELD TE VATTEN

‘Aan de knapste koppen ter wereld zou ik willen vragen een nieuw systeem uit te denken waarbij wie we zijn niet langer afhangt van hoeveel geld we hebben. Vandaag bepaalt hoeveel geld je hebt wat je al dan niet kan doen. Dat is fundamenteel oneerlijk, want niet iedereen  heeft de kans om aan evenveel geld te geraken.  Het is een idealistisch en vergaand idee, maar waarom kan waardering niet afhangen van iets wat écht relevant is? Of je een goed mens bent bijvoorbeeld. Wat mij betreft moet iets anders bepalen wat we waard zijn en wat we kunnen doen in de wereld.’

DENK OVER DIEREN MET JE HART EN JE VERSTAND, NIET MET JE MAAG  

‘Het eten van dieren is een van de grootste morele blinde vlekken van deze tijd. Als kind vroeg ik me al af wat het verschil was tussen een hond die braaf en warm onder de stoof lag en die koe daar buiten in de regen. Klaar om geslacht en opgegeten te worden. Rationeel krijg je dat verschil in behandeling niet uitgelegd. Het is me blijven fascineren en heel veel later heb ik van die thematiek mijn beroep van gemaakt. Gelukkig zie je nu overal groei van vegetarische consumptie. Restaurants, producenten en handelaars, iedereen doet mee. Ik geloof dat we ooit zullen terugkijken naar deze tijd en ons zullen afvragen van  hoe het in godsnaam mogelijk is geweest.’

WIE IS TOBIAS LEENAERT ?

Tobias is oprichter van de vegetarische organisatie EVA (Ethisch Vegetarisch Alternatief), onder andere bekend van hun campagne Donderdag Veggiedag . Eva wil plantaardig  eten makkelijker maken en doet dat met een hippe website en positief nieuws. Hij noemt zichzelf een Slow Opinionist. In zijn ideale wereld oordelen mensen niet zo snel, maar vormen ze onderbouwde meningen.