“Red in tooth and claw,” zo luidt Tennysons beroemde omschrijving van “de natuur”. Er is iets voor te zeggen: de natuur kan wreed zijn. Zelf kan ik moeilijk kijken naar taferelen van leeuwen die antilopes verscheuren of krokodillen die een jonge gnoe in het water trekken. Het mag de natuur zijn, het mag “natuurlijk” zijn, maar ik vind het gruwelijk. Denk er even over na: levend verscheurd en opgegeten worden. Het moet je maar eens overkomen. Moeilijk om ons voor te stellen. Denken aan haaien, kannibalen of mensetende aliens kan helpen om de verbeelding te stimuleren. Vreselijk. Als er oerangst is, dan gaat die daarover. Opgegeten worden. Als er een schepper is, dan heeft ie het hier verdomd lelijk in elkaar gestoken.
Laat het nu net die gruwel zijn, hoe natuurlijk ook, die we zo vaak horen als argument om het eten van vlees te rechtvaardigen: in de natuur eten de dieren elkaar ook op.
Kan best ja. Maar bekijk het even anders: de mens, die aan de top van de voedselketen staat, is de enige diersoort die dusdanig is geëvolueerd dat hij hierin een bewuste keuze kan maken. Nooit eerder in de geschiedenis van onze planeet heeft (voor zover we weten) een diersoort gezegd: “dit ga ik nu eens niet opeten, omdat ik denk dat het beter is om dat niet te doen. Niet voor mezelf, maar voor dat dier.”
Wat voor een unieke opportuniteit ligt hier: los te geraken van die “natuurlijke” gruwel - want jawel, gruwel is het, hoe je het ook draait of keert - en ons erbuiten of erboven te plaatsen. Mag dat dan? Nee, het moet, willen we mens zijn.
Al duizenden jaren filosoferen we over wat goed is om te doen en wat niet goed is om te doen. Over hoe ethiek te rechtvaardigen, met of zonder god. We menen het antwoord nog niet gevonden te hebben, maar ik durf te zeggen dat we diep (of minder diep) in ons allemaal het vermogen hebben om goed van kwaad te onderscheiden. Zonder ethische systemen, zonder becijferingen, zonder de hulp van de Geschiedenis van de Westerse Filosofie of Peter Singer. En wat mij betreft is één ding duidelijk: het al dan niet moreel handelen heeft op een of andere manier iets te maken met de keuzes die we hebben, met hoe we *kunnen* handelen. Een dier heeft voor zover we weten geen keuze. Een baby of jong kind ook niet. Een zwakzinnige ook niet. Ze kunnen moeilijk immorele daden stellen. Wij, volwassen en normaal functionerende mensen, kunnen het wel.
Als er iets immoreel is, dan is het het niet gebruiken van ons moreel apparaat.
Als er iets is wat de mens van het dier moet onderscheiden, dan is het zijn vermogen tot moreel denken en handelen, tot empathie en compassie.
Als er iets is om trots op te zijn als mens, dan is het dat.
zondag 26 februari 2012
vrijdag 10 februari 2012
Potvis Theofiel
Wat moeten we aanvangen met een gestrande potvis? In het geval van het in Heist aangespoelde dier besloot men er elektriciteit van te maken. Het vet van de potvis zou veertien families een jaar lang van stroom kunnen voorzien .
Klinkt op het eerste gezicht wel goed: zoals we oude petflessen kunnen recycleren om er truien en weet ik veel wat van te maken, kunnen we uit dierlijk weefsel energie opwekken die ons kan warm houden, onze elektrische apparaten kan aandrijven, enzovoort. Wel besteed. Ashes to ashes, cradle to cradle.
En toch heb ik mijn bedenkingen, en houd ik er een beetje een wrang gevoel aan over. Amerikaanse conservatieven zouden zeggen: “is niets dan nog heilig?”. Ik wil het zover niet drijven, maar toch even doordenken.
Zouden we het met mensen doen? Een krantenkop als “Electrawinds haalt groene stroom uit mensen” zou tot een regeringscrisis kunnen leiden (aangenomen dat het niet gaat om het opwekken van stroom via beweging of zo). Ongetwijfeld zouden velen – die zich rekenen onder de vrijzinnige kant van de samenleving, wellicht - verdedigen dat we ook menselijke kadavers kunnen gebruiken voor het opwekken van stroom. En ik ben het niet noodzakelijk oneens daarmee. Ik ben er eigenlijk niet uit, en de opinie dat we ook lijken, in deze tijden van schaarste, maar goed kunnen benutten, staat voor mij op gelijke voet met de opvatting dat we de doden met rust moeten laten.
Dus geen uitgesproken mening daarover van mijn kant. Maar wel over het feit dat we dit zonder blikken of blozen doen bij een dier, terwijl er in het geval van mensen ongetwijfeld een enorm maatschappelijk debat aan vooraf zou gaan, jarenlang. Uiteraard is energie opwekken uit een dode potvis niet méér laakbaar dan het kweken van dieren (in doorgaans miserabele omstandigheden) om vervolgens hun stoffelijke overschot op te eten (iets wat we, eigenaardig genoeg dan weer net niet doen met dieren die van nature gestorven zijn). Maar hier gaat het om een dier dat we normaalgezien niet eten, dat eerder een curiosum is, een dier waar we gewoonlijk respect voor hebben (in tegenstelling tot de 250 miljoen koeien, varkens en pluimvee in ons land). De “commodificatie” van zijn of haar stoffelijk overschot heeft dus meer kans om ons op een of andere manier te raken.
Zij die het niet zien zitten met mensen maar wel met potvissen of andere dieren, mogen me zeker eens uitleggen wat de moreel relevante redenen voor dat onderscheid precies zijn. In elk geval neem ik aan dat, als we het ooit menselijke kadavers zouden gaan recycleren, we daarbij een zekere waardigheid in acht zouden nemen. Er zou respect zijn. Bij de uitvaart zouden we kunnen vertellen dat het lichaam van Jan Jansen (ik had de reflex om Bart De Wever de schrijven, maar zijn lichaam wordt in dit opzicht hoe langer hoe minder interessant) zal gebruikt worden om warmte te creëren. Het zal dienen om minder begoeden van energie te voorzien, enzovoort. Kortom, we zouden er een verhaal aan verbinden. En mij goed.
Maar niets van dat alles voor de potvis, die we, zoals alle dieren, alleen maar instrumenteel bekijken. “Potvis Theofiel zal zijn nut bewijzen,” kopt De Standaard. Verder dan dieren als nut zien geraken we niet. Geen gedachte gaat naar de strijd van Theofiel, die alleen en in paniek aanspoelt op een strand dat hij nog nooit gezien had, een lange doodstrijd leverde, onder het oog van wat nieuwsgierigen in stukken wordt gesneden, en uiteindelijk wat kachels doet branden. En het meest jammere voor ocharme wij mensen: als er toch even iemand stilstaat bij zijn heengaan, krijgt hij naar zijn hoofd dat dat, te midden van al het menselijke lijden, ongepast is, en zal hij als sentimenteel worden versleten.
Laat ze maar zeggen.
Rust zacht, potvis Theofiel. Hopelijk heeft je dood een paar mensen een beetje warmer kunnen maken.
Klinkt op het eerste gezicht wel goed: zoals we oude petflessen kunnen recycleren om er truien en weet ik veel wat van te maken, kunnen we uit dierlijk weefsel energie opwekken die ons kan warm houden, onze elektrische apparaten kan aandrijven, enzovoort. Wel besteed. Ashes to ashes, cradle to cradle.
En toch heb ik mijn bedenkingen, en houd ik er een beetje een wrang gevoel aan over. Amerikaanse conservatieven zouden zeggen: “is niets dan nog heilig?”. Ik wil het zover niet drijven, maar toch even doordenken.
Zouden we het met mensen doen? Een krantenkop als “Electrawinds haalt groene stroom uit mensen” zou tot een regeringscrisis kunnen leiden (aangenomen dat het niet gaat om het opwekken van stroom via beweging of zo). Ongetwijfeld zouden velen – die zich rekenen onder de vrijzinnige kant van de samenleving, wellicht - verdedigen dat we ook menselijke kadavers kunnen gebruiken voor het opwekken van stroom. En ik ben het niet noodzakelijk oneens daarmee. Ik ben er eigenlijk niet uit, en de opinie dat we ook lijken, in deze tijden van schaarste, maar goed kunnen benutten, staat voor mij op gelijke voet met de opvatting dat we de doden met rust moeten laten.
Dus geen uitgesproken mening daarover van mijn kant. Maar wel over het feit dat we dit zonder blikken of blozen doen bij een dier, terwijl er in het geval van mensen ongetwijfeld een enorm maatschappelijk debat aan vooraf zou gaan, jarenlang. Uiteraard is energie opwekken uit een dode potvis niet méér laakbaar dan het kweken van dieren (in doorgaans miserabele omstandigheden) om vervolgens hun stoffelijke overschot op te eten (iets wat we, eigenaardig genoeg dan weer net niet doen met dieren die van nature gestorven zijn). Maar hier gaat het om een dier dat we normaalgezien niet eten, dat eerder een curiosum is, een dier waar we gewoonlijk respect voor hebben (in tegenstelling tot de 250 miljoen koeien, varkens en pluimvee in ons land). De “commodificatie” van zijn of haar stoffelijk overschot heeft dus meer kans om ons op een of andere manier te raken.
Zij die het niet zien zitten met mensen maar wel met potvissen of andere dieren, mogen me zeker eens uitleggen wat de moreel relevante redenen voor dat onderscheid precies zijn. In elk geval neem ik aan dat, als we het ooit menselijke kadavers zouden gaan recycleren, we daarbij een zekere waardigheid in acht zouden nemen. Er zou respect zijn. Bij de uitvaart zouden we kunnen vertellen dat het lichaam van Jan Jansen (ik had de reflex om Bart De Wever de schrijven, maar zijn lichaam wordt in dit opzicht hoe langer hoe minder interessant) zal gebruikt worden om warmte te creëren. Het zal dienen om minder begoeden van energie te voorzien, enzovoort. Kortom, we zouden er een verhaal aan verbinden. En mij goed.
Maar niets van dat alles voor de potvis, die we, zoals alle dieren, alleen maar instrumenteel bekijken. “Potvis Theofiel zal zijn nut bewijzen,” kopt De Standaard. Verder dan dieren als nut zien geraken we niet. Geen gedachte gaat naar de strijd van Theofiel, die alleen en in paniek aanspoelt op een strand dat hij nog nooit gezien had, een lange doodstrijd leverde, onder het oog van wat nieuwsgierigen in stukken wordt gesneden, en uiteindelijk wat kachels doet branden. En het meest jammere voor ocharme wij mensen: als er toch even iemand stilstaat bij zijn heengaan, krijgt hij naar zijn hoofd dat dat, te midden van al het menselijke lijden, ongepast is, en zal hij als sentimenteel worden versleten.
Laat ze maar zeggen.
Rust zacht, potvis Theofiel. Hopelijk heeft je dood een paar mensen een beetje warmer kunnen maken.
woensdag 8 februari 2012
Soja en gezondheid
Gisteren kondigde Alpro aan om niet langer alleen sojaproducten te maken, maar haar focus te verleggen naar plantaardige voeding in het algemeen, onder het motto "Enjoy plant power." Er worden een amandelmelk en een hazelnootmelk aan het gamma toegevoegd. Sojaproducten zullen - tenminste voor de komende tijd - de corebusiness van het bedrijf blijven. En ik wou het even over die soja hebben.
Over soja is het publiek van vegetariërs en andere mensen die bewust en duurzaam proberen te consumeren, een beetje dubbel: enerzijds wordt er door een groot deel van die mensen veel van gegeten (sojadrinks, -room, -yoghurt, -burgers, -desserts) anderzijds heeft iedereen al wel es iets horen waaien over mogelijke gezondheids- en duurzaamheidsissues met soja. Laat ons die even bekijken. Vandaag: soja en gezondheid. Volgende keer soja en duurzaamheid.
Wat gezonde voeding betreft is het vaak moeilijk om door het bos de bomen te zien. Voor mensen die niet de tijd of de skills hebben om zelf al het onderzoek te doen, is het goed om voort te gaan op een aantal betrouwbare bronnen. Voor informatie over gezond eten kijk ik meestal naar de Amerikaanse vegan diëtisten Jack Norris en Ginny Messina. In België zijn er nauwelijks vegan of zelfs vegetarische diëtisten, en bovendien zijn Norris en Messina erg goed belezen en volgen ze de wetenschappelijke actualiteit op de voet. Dat ze zelf vegan zijn, lijkt me hun goede oordeel niet in gevaar te brengen, tenzij misschien in de omgekeerde richting: hoogstens lijken ze af en toe wat te overcompenseren voor het feit dat ze vegan zijn. Hun insteek is dat vegetariërs en vegans gezond moeten zijn en op dat gebied een goed voorbeeld moeten zijn voor andere mensen, willen ze efficiënt een boodschap verkondigen.
Jack Norris' uitgebreide artikel over soja, en voor mij een beetje de referentie dus, heet soy: what's the harm?. Volgens Norris is soja een van de meest controversiële plantaardige voedingsproducten, en is die controverse te wijten aan de fytoëstrogenen (ook isoflavonen genoemd) in soja, en aan het feit op zich dat er enorm veel studies zijn naar uitgevoerd (meer dan 10.000 in de laatste twintig jaar). Het wordt dan makkelijk om er een paar studies uit te lichten met negatieve resultaten, terwijl het overgrote deel positief is, aldus Norris. Omgekeerd kan het natuurlijk ook. Vandaar dat een review van alle studies belangrijk is, als je de ware toedracht wil weten. In zijn erg lange artikel bekijkt Norris de relatie tussen soja en borstkanker, de schildklier, cognitieve functie, mineraalopname, enzovoort.
Even Norris' samenvatting samenvatten dan:
- een of twee porties soja per dag kan het risico op prostaatkanker en op slechte cholesterol verlagen
- er is geen bewijs voor een negatieve impact op het risico op borstkanker integendeel: soja zou het risico eerder verlagen
- als soja eet wordt de inname van voldoende jodium extra belangrijk
- soja-zuigelingendrink is ok, behalve misschien voor baby's met schildklierproblemen
- wat soja en cognitie betreft (dementie enz.) blijkt er geen probleem
- niet zo lang geleden was de kwestie van hexaan in soja(isolaten) in de media: volgens Norris is niet duidelijk of hexaan echt schadelijk is, maar het is beter om soja te consumeren van bedrijven die geen hexaan gebruiken (aan Alproproducten komt bvb. geen hexaan te pas)
- fytaten in soja kunnen de opname van calcium, zink, ijzer en magnesium verminderen maar een gematigde consumptie van soja zou geen tekorten moeten veroorzaken
- wat betreft het veroorzaken van vrouwelijke eigenschappen in mannen, is er geen bewijs dat dat gebeurt bij gematigde consumptie. Bij heel hoge porties kan er bij sommige mannen aangroei zijn van het borstweefsel.
Verhelderend over isoflavonen en (fyto)estrogenen is ook dit artikel van Ginny Messina.
Zoals altijd zal je ook soja natuurlijk beter niet in eindeloze porties eten, maar momenteel blijkt dat soja een aantal gezondheidsvoordelen heeft, en dat er bij verstandig gebruik geen of nauwelijks risico's aan verbonden zijn.
PS: Overigens: Norris en Messina brachten eind vorig jaar gezamenlijk Vegan for Life uit.
Over soja is het publiek van vegetariërs en andere mensen die bewust en duurzaam proberen te consumeren, een beetje dubbel: enerzijds wordt er door een groot deel van die mensen veel van gegeten (sojadrinks, -room, -yoghurt, -burgers, -desserts) anderzijds heeft iedereen al wel es iets horen waaien over mogelijke gezondheids- en duurzaamheidsissues met soja. Laat ons die even bekijken. Vandaag: soja en gezondheid. Volgende keer soja en duurzaamheid.
Wat gezonde voeding betreft is het vaak moeilijk om door het bos de bomen te zien. Voor mensen die niet de tijd of de skills hebben om zelf al het onderzoek te doen, is het goed om voort te gaan op een aantal betrouwbare bronnen. Voor informatie over gezond eten kijk ik meestal naar de Amerikaanse vegan diëtisten Jack Norris en Ginny Messina. In België zijn er nauwelijks vegan of zelfs vegetarische diëtisten, en bovendien zijn Norris en Messina erg goed belezen en volgen ze de wetenschappelijke actualiteit op de voet. Dat ze zelf vegan zijn, lijkt me hun goede oordeel niet in gevaar te brengen, tenzij misschien in de omgekeerde richting: hoogstens lijken ze af en toe wat te overcompenseren voor het feit dat ze vegan zijn. Hun insteek is dat vegetariërs en vegans gezond moeten zijn en op dat gebied een goed voorbeeld moeten zijn voor andere mensen, willen ze efficiënt een boodschap verkondigen.
Jack Norris' uitgebreide artikel over soja, en voor mij een beetje de referentie dus, heet soy: what's the harm?. Volgens Norris is soja een van de meest controversiële plantaardige voedingsproducten, en is die controverse te wijten aan de fytoëstrogenen (ook isoflavonen genoemd) in soja, en aan het feit op zich dat er enorm veel studies zijn naar uitgevoerd (meer dan 10.000 in de laatste twintig jaar). Het wordt dan makkelijk om er een paar studies uit te lichten met negatieve resultaten, terwijl het overgrote deel positief is, aldus Norris. Omgekeerd kan het natuurlijk ook. Vandaar dat een review van alle studies belangrijk is, als je de ware toedracht wil weten. In zijn erg lange artikel bekijkt Norris de relatie tussen soja en borstkanker, de schildklier, cognitieve functie, mineraalopname, enzovoort.
Even Norris' samenvatting samenvatten dan:
- een of twee porties soja per dag kan het risico op prostaatkanker en op slechte cholesterol verlagen
- er is geen bewijs voor een negatieve impact op het risico op borstkanker integendeel: soja zou het risico eerder verlagen
- als soja eet wordt de inname van voldoende jodium extra belangrijk
- soja-zuigelingendrink is ok, behalve misschien voor baby's met schildklierproblemen
- wat soja en cognitie betreft (dementie enz.) blijkt er geen probleem
- niet zo lang geleden was de kwestie van hexaan in soja(isolaten) in de media: volgens Norris is niet duidelijk of hexaan echt schadelijk is, maar het is beter om soja te consumeren van bedrijven die geen hexaan gebruiken (aan Alproproducten komt bvb. geen hexaan te pas)
- fytaten in soja kunnen de opname van calcium, zink, ijzer en magnesium verminderen maar een gematigde consumptie van soja zou geen tekorten moeten veroorzaken
- wat betreft het veroorzaken van vrouwelijke eigenschappen in mannen, is er geen bewijs dat dat gebeurt bij gematigde consumptie. Bij heel hoge porties kan er bij sommige mannen aangroei zijn van het borstweefsel.
Verhelderend over isoflavonen en (fyto)estrogenen is ook dit artikel van Ginny Messina.
Zoals altijd zal je ook soja natuurlijk beter niet in eindeloze porties eten, maar momenteel blijkt dat soja een aantal gezondheidsvoordelen heeft, en dat er bij verstandig gebruik geen of nauwelijks risico's aan verbonden zijn.
PS: Overigens: Norris en Messina brachten eind vorig jaar gezamenlijk Vegan for Life uit.
Abonneren op:
Berichten (Atom)