Worden wij slimmer (en beter)?

Zoals in vorige post vermeld ga ik even verder door op Steven Pinkers The Better Angels of our Nature, het boek waarin betoogd wordt dat geweld op alle gebied verminderd is en dat we in de meest vredevolle eeuw ooit leven.

Een van de verklaringen die Pinker geeft voor deze positieve evolutie is de ontwikkeling van de rede en de intelligentie. Daarbij haalt hij het zogenaamde "Flynn effect" aan. Lees even Wikipedia's omschrijving van dat effect:

Het Flynn-effect is een verschijnsel in de psychodiagnostiek waarbij de gemiddelde score op intelligentietesten bij hernormering stijgt over de jaren heen (...) Een IQ test wordt in de regel genormeerd op een representatieve groep proefpersonen, waarbij het gemiddelde op 100 gesteld wordt. Berekent men enkele jaren later nieuwe normen, dan blijkt dat deze strenger worden: men moet meer vragen goed beantwoorden voor eenzelfde IQ score. Dit komt doordat de ruwe score (aantal goede antwoorden) van de nieuwe normgroep hoger ligt dan die van de eerdere. Zonder hernormering zou dit leiden tot een verhoging van het gemiddeld gemeten IQ (op de langer geleden genormeerde test) van zo'n 3 à 5 punten per decennium.

Het Flynn-effect zou (het is natuurlijk aan kritiek onderhevig) met andere woorden het volgende willen zeggen: wij worden slimmer. Nu zal u zeggen: slimmer (of rationeler) worden leidt niet noodzakelijk tot minder geweld of ethischer handelen (een aap kan geen atoombom ontwikkelen). Pinker betoogt echter dat intelligentie en rationaliteit wel een "vredebrengend" effect hebben. Ze zouden ertoe leiden dat we makkelijker afstand kunnen nemen van onmiddellijke bevrediging, dingen kunnen bekijken vanuit een wijder - minder parochiaal - perspectief, en ideeën kunnen framen in meer universele termen. Dat kan leiden tot betere morele engagementen, inclusief het vermijden van geweld.

Geweldige en hoopgevende these vond ik dit. Maar Pinker gaat nog wat verder en wordt nog concreter: we kunnen, zegt hij voorzichtig, onze recente voorouders "morally retarded" noemen. En opdat we niet zouden denken dat hij onrespectvol is naar die mensen toe, volgen een aantal sprekende voorbeelden. Ik citeer:

A century ago dozens of great writers and artists extolled the beauty and nobility of war, and eagerly looked forward to World War I. One "progressive" president, Theodore Roosevelt, wrote that the decimation of Native Amercians was necessary to prevent the continent from becoming a "game preserve for squalid savages," and that in nine out of ten cases, "the only good Indians are the dead Indians." Another, Woodrow Wilson, was a white supremacist who kept black students out of Princeton when h was president of the university, praised the Ku Klux Klan, cleansed the federal government of black employes (...). A third, Franklin Roosevelt, drove a hundred thousand American citizens into concentration camps because they were of the same race as the Japanese enemy. 

En dat ging er niet alleen in de VS zo aan toe:

On the other side of the Atlantic, the young Winston Churchill wrote of taking part in “a lot of jolly little wars against barbarous peoples” in the British Empire. In one of those jolly little wars, he wrote, “we proceeded systematically, village by village, and we destroyed the houses, filled up the wells, blew down the towers, cut down the shady trees, burned the crops and broke the reservoirs in punitive devastation.” Churchill defended these atrocities on the grounds that “the Aryan stock is bound to triumph,” and he said he was “strongly in favor of using poisoned gas against uncivilized tribes.” He blamed the people of India for a famine caused by British mismanagement because they kept “breeding like rabbits,” adding, “I hate Indians. They are a beastly people with a beastly religion” 

Vrij choquerend toch.

Zou het, in het licht van dergelijke morele en rationale evoluties, erg ongerijmd zijn om te stellen dat we binnen x aantal jaar met dezelfde verbazing zullen terugkijken naar hoe we dachten over dieren? Daarover gaat 't in een volgend stukje.

Zijn we minder gewelddadig dan vroeger?

We leven in het meest vredevolle tijdperk ooit, en nooit werden er minder mensen gedood dan in de twintigste eeuw. Het klinkt - gegeven de wereldoorlogen, Stalin, Mao, en alle andere vrij recente dictators en genocides - nogal contra-intuitief, maar het is de these van Steven Pinkers The Better Angels of our Nature. Pinker voert daarvoor een massa statistieken en onderzoeken aan uit sociologie, archeologie, psychologie enzvoort. Het resultaat is een geweldig interessant en imposant werk van 850 tjokvolle pagina's.

Eerst en vooral: ik geloof Pinkers these. Ik geloof dat we erop vooruitgaan, als mensen. Ik geloof dat we steeds fijngevoeliger worden, dat ons morele apparaat evolueert, dat onze maatschappij verandert en verbetert dankzij wetten en regels die dingen verbieden die we niet ok vinden (en die we vroeger blijkbaar wel ok vonden). Ik besef tegelijkertijd dat dit (en Pinkers boek) op veel scepticisme of zelfs cynisme onthaald kan worden, en dat er veel "ja maars" opduiken, terecht of onterecht. En ik besef dat er zij die geloven in een dergelijke vooruitgang waakzaam moeten zijn voor wishful thinking. En dus ben ik blij dat iemand eens een gedegen poging heeft ondernomen om een en ander te bewijzen.

Voor Pinker is het overduidelijk: overal, op alle gebieden en op elke schaal, van individuele gevallen van hate crime tot genocide of etnische zuivering, gaan de cijfers consistent naar beneden. De wereld is tevens een betere plaats geworden voor niet-blanken, vrouwen, kinderen en jawel dieren (wablieft? meer daarover later). Dat is het onderwerp van het hoofdstuk "the rights revolutions", over de opkomst van verschillende rechten-bewegingen.

De cijfers, onderzoeken en grafieken waarmee Pinker zijn these ondersteunt, vormen de eerste helft van het boek. In het tweede deel lezen we mogelijke verklaringen. Daaronder vallen voor hem: overheid, moraal, "vervrouwelijking", internationale handel ("gentle commerce") en het rationele denken.

Wie het thema interessant vindt kan uiteraard het boek lezen, maar er zijn ook voldoende zowel lovende als kritische recensies, samenvattingen of deze TED talk van Pinker te vinden online. Ik schrijf in de loop van de komende dagen of weken, volgens de inspiratie van het moment, nog een aantal stukjes over dit fascinerende werk, en leg dan de linken die ik zie met vegetarisme, vlees eten en onze behandeling van dieren.